Төрт түліктің қатарынан орын тие қоймаған ешкі малының елеусіздеу қалып келе жатқаны рас. Бәлкім оған «Есі кеткен ешкі жинайды» деп кесім жасалғандықтан болар. Әйтеуір өте өсімтал келетін сексек ата тұқымына бүгінде тым жоғары деңгейде болмаса да көңіл бөлінбеді дегенмен де аздап бетбұрыс бар. Ешкi сүтiн өндiру, өңдеу iсi Оңтүстік Қазақстан облысында алғаш рет қолға алынбақ. Табиғи дәруменге бай, емдiк қасиетi мол, ана сүтiнен кем емес ешкi сүтiне сұраныс та мол екені белгілі. Осыны терең зерттеп, табысты болатынына көзі жеткен кәсіпкерлер ешкі малына мойын бұрып, табыс көзіне айналдырмақ. Жуырда облыс әкімі Асқар Мырзахметов Қазығұрт ауданына арнайы іссапармен барған болатын. Әрине, әкім келетін болған соң ауданның оңды істері алғашқы болып көрсетілері сөзсіз. Бұл жолы да қазғұрттықтар тәспісінен жаңылған жоқ. Облыс әкімінің алғашқы болып аяқ аттаған жері аудандағы «Айқожа» өндірістік кооперативі болды. Ауданда келер жылы ешкi сүтiн өндiрiп, өңдейтiн инновациялық кешен қолға алынғалы отыр. Инновациялық жобаның дайындығы жаман емес. Әу баста егін шаруашылғымен айналысқан қожалық енді облыс бойынша тың бастаманы қолға алмақ ниетте. Алдын ала болжам бойынша жобаның жалпы құны — 112 миллион теңгеге жуықтамақ. Айқожалықтар 30 миллион теңгені бастапқы жарна ретінде шығарса, қалған 82 миллион теңгенi «ҚазАгро» қаржы институтынан несиеге алуды жоспарлап отыр. Көлемді қаржыға ұжым асылтұқымды 200 аналық ешкi сатып алмақ. Одан бөлек сүт сауатын, өңдейтін құрылғыларды да естен шығармаған. Сүт сауатын арнайы орын мен жем дайындайтын цехтың құрылысы да өз кезегін күтіп тұр.
Батырбай Сағидулла, «Айқожа» шаруа қожалығының төрағасы:
— «Жол картасы» аясында инфрақұрылымдық түйткiлдердi шешiп беруге қолдау бiлдiрсе иіріп әкететін-ақ шаруа. Өнімділігі орасан ешкі малынан түсетін пайда да аз болмаса керек. Оның үстіне біраз адам жұмыспен қамтылмақ.
Әрине мал бағуды ата кәсіп санайтын қазекем үшін бұл тың жаңалық емес. Тек инновациялық бағдарламалардың арқасында соны серпін беріліп, ауылдықтарды жұмыспен қамтығаны — пайдасы осы болып тұр. Ешкінің етін де, сүтін де, жүнін де кәдеге жаратуға болады. Ең бастысы емдік қасиеті мол ешкі сүтінен иогурт жасап шығармасақ та әзірге сүтінің өзін әжетке жарата алсақ ерлегеніміз. Оның сүтінің емдік қасиеті туралы айта берсек артықтық етпес. Дәрігерлер ешкі сүтін ана сүтін алмастыра алатындығын айтады. Бүгінде нешетүрлі қоспалары бар қосымша тамақ беретін жас аналардың құлағына алтын сырға. Оның сүті әсіресе асқазан ауруларында, анемияда, көздің нашар көруінде, диатезде пайдалы. Швейцарияның таулы аймақтарындағы емдеу-сауықтыру орындарында туберкулез, анемия мен рахит ауруына шалдық¬қан¬дарды ешкі сүтімен емдеу қолға алынған. XIX ғасырдың аяғынан бастап ешкі сүті үшін «өрлеу дәуірі» басталды десе де болады. Оның емдік қасиеті де терең зерттеле бастағаны осы кез. Ол басқа малдар сияқты туберкулезбен, бруцеллезбен, сиыр ауыратын басқа да ауру¬лармен ауырмайды. АҚШ ғалымдарының зерттеулеріне қарағанда ешкі сүті сиыр сүтіне қарағанда анағұрлым пайдалы. Канадалық дәрігерлердің айтуынша, ешкі сүті тері мен буын ауруына шалдыққан адамдардың денсаулығына жақсы әсер етеді, әрі өт-тас ауруларын емдеуде, фибромиома мен балалар эпилепсиясын емдеуде аса пайдалы көрінеді.
Бүгінде жас балалардың сүйікті асына айналған иогуртты ең алғаш ешкі сүтінен жасап шығарған екен. Профессор Мечников ешкі сүтінен жасалған болгар йогуртынан емдік лак¬тобациллинді бөліп шығарды. Әрине отандық өндірісте ешкі сүтінен иогурт жасап шығаратындар болса тұтынушылардың да аз болмасы анық. Бұл тұрғыда қолда бардың қадірін бағалай алмай отырғанымыз анық. Отандық нарықта ешкі сүті мен одан жасалатын өнімдердің кеңістігі бос тұр десе де болады. Елімізде ешкі сүтін өндіретін ірі өндіріс орны жоқ. Осы олқылықтың орнын толтыруға күш салып жатқан қазығұрттықтардың еңбегін айтуға болады. Сосынғысын елімізде алғаш рет ешкі сүтінің өнер¬кә¬сіптік өндірісін игерген «Ақ-Бастау» компаниясы голландиялық өндіруші¬лермен серіктесіп, ультрапастерленген ешкі сүтін шығаруда. Өңдеуден өткен өнімнің бағасы да жоғары болары сөзсіз. Осында шығарылған ешкі сүтінің 1 литрінің бағасы 800 теңге. Өндіріс орындары көбейсе, бағаның да түсетіні анық. Ондайда қолжетімді бағаға тұтынушы саны да артары кәміл…
Ешкі-табыс
Ешкі орта есеппен бір жылда 300 грамм жүн береді, ал кейбір жақсы ешкілердің жүні 800 грамға дейін жетеді. Сүтін сатқанда да табыс молынан. Қолда өсірілетін ешкі сүтінің бір литрі 250 теңге тұрады. Күніне 4 литр сүт берсе 1000 теңге табыс түсіреді. Айына 30 000 теңге, жылына 360 мың теңге таза пайда кіргізеді.
Ешкі сүті-дәрумен
Құра¬мында бета-казеин мол болуына байланысты, ешкі сүті ана сүтіне жақын. Оның сүтінде холестерин жи¬налуына қарсы тұратын ерекше метаболикалық қасиеті бар және ағзаның қорғаныс қызметін арттыратын қанықпаған майлы қышқылдардың 67 пайызы бар. Сондай-ақ, кальций 143.0 мг, магний 14.0 мг, фосфор 89.0 мг, мар¬ганец 17.0 мкг, мыс 20.0 мкг бар. Ешкі сүтінің майы адам ағза¬сында 100 пайыз дерлік сіңіріледі. Құрамында аллергия туды¬ру¬шы альфа-ls-казеин болмауына байланысты кейбір тағамдарға аллергиясы бар адамдарға қолдануға болады.
