Табыс тек кәсіпте… Бүгінде Түркістан облысында жылыжай шаруашылығы қарқынды дамып келеді. Тіпті еліміз бойынша жылыжайлардың басым бөлігі Түркіста облысында орналасқанын маманда айтады. Түркістан облысына қарасты Сарыағаш ауданындағы Р.Занжани Нежад жетекшілік ететін «Занджани Нежад» жылыжай шаруашылығы Сарыағаш өңіріндегі ең ірі әрі табысты шаруашылықтардың бірі. Әрине әу баста ең ірі шаруашылықты құру оңайға түскен жоқ. Рүстем Исмаилоглы жылыжай шаруашылығымен айналысудың қаншалықты қиын екенін бала кезінен біледі. Сарыағаш өңіріндегі көптеген отбасылар сияқты, Рүстемнің ауласында ата-анасы гүл өсіретін шағын жылыжай болатын. Әрине, балалар жастайынан шөп шабуға да, суаруға да қатысты. Сондықтан, жетіліп, өз отбасын құрған жас жігіт отбасылық кәсіпті жалғастырды. Алғашында он гектардай жерде жылыжай ашқан болатын. «Мен ол кезде студент едім, жылыжайда туыстарыма көмектесуге келдім. Біз, басқалар сияқты, гүлдерді өсірдік: бірінші раушан гүлдері, ал жер шаршаған кезде біз қалампыр мен хризантемаға ауыстық. Гүлдерді Ресейге апарып, көптеп саттым. Сонымен бірге сатуда да, өндірісте де тәжірибе жинақтадық. Тәжірибе жасадық, оқыдық, басқалардың қалай істейтінін көрдік. Кейіннен гүлден бас тартуға тура келді, өйткені Батыстан ағын басталып, бәсекеге түсе алмадық, өйткені жаңа сорттар, жаңа технологиялар, қалыптасқан логистика бар», — дейді Р.Занджани Нежад. Ол бір қиын кезеңдер болатын. Зауыт пен ірі кәсіпорындар жабылып, елде жаппай жұмыссыздық жайлаған болатын. Гүл сатудан пайда кеміген соң басқа кәсіппен айналысуға тура келді. Содан кейін қызанақ пен қияр өндірісіне көшу туралы шешім қабылданды. Іс жақсы басталды, кейін келе кеңейтуге деген ықылас пайда болды. Ол жылдары жер қымбат емес еді, үш гектар жер алып, ақырындап жаңа кәсіпті игере бастады. Рүстем үйдегі жылыжайда жинаған бар тәжірибесін жаңа жерге қолдана бастады. Сонда да оқуын жалғастырды. Өйткені, үлкен ауқым үлкен күш пен жаңа білімді қажет етеді. «Мен осы жолда барлығын үйрендім: жер дайындауды, несие алуды. Осылайша, 20 жылдан астам уақыт жұмыс істеп, жаңа дағдылар мен тәжірибелер алдым. Жылыжайларды екі рет қайта салдым. Алдымен жер теліміндегілердің он гектарын осында өткізіп, кейін жеңілдетілген несие алып, кәсібін тоқтатып жатқандардан тиімді бағаға құрылыс материалдарын сатып алып, шаруашылықты аяқтап, ұлғайттым», — дейді басқарма төрағасы. Алғашында бұл жылыжайлар үлкен болып көрінді, содан кейін тұтынушылар үлкен көлемде тапсырыс бере бастағанда, олар кенеттен кішкентай болып шықты. Батыс технологияларының біздің елде пайда болуының да үлесі зор болды. Әрине, бәрі емес және оларды бірден қабылдамайды. Мәселен, шетелдіктер алғаш рет тамшылатып суару әдісін ұсынғанда, ол біздің сазды топырақта болмайды деп ойладық. Сонымен қатар, сол кезде, дәстүрлі түрде, әрбір көшет бұтасында тесік болды. Әр қатардан өтіп, шұңқырға су құю керек болды. Бұл ауыр физикалық жұмыс болды, сонымен қатар көп уақытты қажет етті. Жалпы, біз жаңашылдықты қолданып көруді ұйғардық және оның қаншалықты тиімді екеніне көз жеткіздік. Енді контейнерлерді орнату жеткілікті, бір рет шлангтарды қатарға қойып, олар арқылы су ағызыңыз. Сондықтан олар үшін барлық жылыжайлар біртіндеп қайта салынды. Содан кейін жылыту қазандықтарының жұмысын жақсартатын технологиялар пайда болды, бұл стокерлердің жұмысын жеңілдетеді. Яғни, біз кейбір технологиялық жаңалықтарды үнемі қолданып, баяу кеңейте бастадық. Дәл осы кезде өнеркәсіптік жылыжайларға көшудің уақыты келді деген түсінік пайда болды. Сөйтіп, 2013 жылы алғашқы өндірістік жылыжайымды сала бастадым. Қазір бір жарым гектарды игеріп алдық. Келесі деңгейге жету үшін қосымша қаржы қажет екені анық, өйткені барлығына ақша керек. Әрине, біз бұған ойланып қарауға тырысамыз. Мысалы, жылыжайда микроклиматты жасау үшін арнайы жабдық қажет. Толық жиынтықты жеткізетін компаниялар бар, бірақ бұл өте қымбат, сондықтан біз бұл жүйені тек компоненттерді сатып алып, өзіміз жинаймыз. Сынақ және қателік арқылы біз ең аз шығынмен қажетті нәтижеге қол жеткіземіз. Бірақ қосымша қаражатсыз, әрине, сіз әлі де жасай алмайсыз. Жақында үшінші рет жеңілдетілген несие алды. Бұл жолы олар мені шақырып алып, бес жылға алты пайызбен қайта жөндеуге және кеңейтуге ұсынды. Жақсы, өте жақсы қолдау. Өйткені, бізде кез келген нәрсе болады. Біз, мысалы, доллардың қашан, қайда, қаншаға көтерілетінін білмейміз. Бірақ бізде пленка, тамшылатып суару жүйесі, тыңайтқыш бар – бәрін валютаға сатып аламыз. Өнімдерді болжалды бағамен сату мүмкін емес. Жалпы, біз жүзеге асырумен айналыспаймыз. Біз өндірушілерміз. Біздің өнімдерді тікелей жылыжайдан алып, олар тиімді деп санайтын жерге: Қазақстанға немесе Ресейге жөнелтеді. Қазір көптеген адамдар көкөніспен айналысатындықтан, маусымдық шамадан тыс өндіріс орын алады, әртүрлі себептермен шекаралар жабылады немесе пандемия бар. Жалпы, іс оңға баспаса, кінәні іздеудің не керегі бар? Дамудың жаңа мүмкіндіктерін іздеу әлдеқайда өнімді. Сондықтан, көкөністерден алыстап, біреу құлпынай, біреу лимон өсіреді, ал біз тәжірибе жинақтап, қайтадан гүлдерге оралуды шештік. Өйткені, әрқашан «жүзу» мүмкіндігіне ие болу үшін сіз әртүрлі болуыңыз керек: біз көкөністердің астындағы жылыжайлардың бір бөлігін қалдырамыз, ал гүлдердің бір бөлігін аламыз» дейді шаруашылық басшысы. Олар раушан гүлдерін отырғызды. Бәрі жақсы болады. Голландия қазір қиыншылықта. Ресей-Украина қақтығысы аясында газ бағасы күрт көтеріліп, олар үшін гүл өсіру тиімсіз болып қалды. Мүмкін мүлде қону болмайды, бірақ бізде жақсы жағдай бар. Сондықтан биыл бір жылыжайды гүлге көшіруді жөн көрдік. Жыл сайын бір жылыжайды гүлге айналдыруды жоспарлап отырмыз, мүмкін бұл жағдайдан шығудың жақсы жолы болар. Оның үстіне, логистикамен қазір біз үшін бәрі ойдағыдай болып жатыр, жаңа технологиялар пайда болды, голландиялық жаңа сорттарды еш қиындықсыз сатып алуға болады. Көлемдері өсуде. Көп ұзамай шаруашылықты бөлетін уақыт та келеді, өйткені бір-екі гектар бір отбасыға жетеді, әйтпесе жылыжайдан қайтарым жоқ екенін өз тәжірибемнен көрдім. Кейбіреулерде үш гектар да, бес гектар да бар екенін білемін, бірақ тиімділігі бірдей болмаса, жұмысшыларды бақылауға, қажетті жағдай жасауға мүмкіндік жоқ. Маусым кезінде олар көп қажет, ал маусымаралық уақытта олар артық, болады, сондықтан уақытша жұмысқа ғана аламыз. Бірақ, оларды үйде жұмыстан шығарған соң, уақыты келгенде оларды қайтадан жинау өте қиын болуы мүмкін. Сондықтан жұмысшылар үнемі сұранысқа ие болатындай, яғни олар бізде тұрақты жұмыс істейтіндей етіп бәрін есептеп алу керек. Ол үшін әртүрлі дақылдарды отырғызу керек, олардың өсімдіктерінің уақытын, егін жинау уақытын ескеру керек. Сонда жылыжайдағы адамдар үнемі жұмыс істейді, яғни жұмысқа алудың да, жұмыстан шығарудың да қажеті болмайды. Әрине, табысты даму үшін ұзақ мерзімді ақша түріндегі мемлекеттік қолдаудың да маңызы зор. Иә, мемлекет бізге осындай қолдау көрсетуге тырысуда, бірақ, менің ойымша, бұл әлі де жеткіліксіз. Бізде субсидиялар болды, бірақ олар бірнеше жыл бұрын жойылды. Өз кезегінде олар жеңілдетілген несие беруге уәде берді Осындай мәселелердің бәрінде бәрімізді жетік білетін ауылдық округ әкімінің ең алдымен шешуші дауысы болуы керек деп ойлаймын: кім еңбекқор, кім несиені міндетті түрде қайтарады, кім сенімді. Ауыл әкімі мемлекеттік қолдауға үміткерлердің тізімін жасауы керек. Өкінішке қарай, қазір ауылдық округ әкімі бұл іске мүлдем араласпайды. Тағы бір мәселе – сабақтастық. Иә, біз осы жылдар ішінде жылыжай шаруашылығында мол тәжірибе жинақтадық, бірақ жастар эстафетаны қолға алғылары келмейді. Себебі, мемлекет ауылда болашағынан үміт күттіретін жас жігіттер мен қыздарды қалдыруға әлі нақты қолдау көрсетпейді. Мысалы, менің екі ұлым бар, оларға бәрін үйреттім, бірақ екеуі де отбасылық кәсіпті жалғастырғысы келмейді. Бірақ мені кепілгер ретінде қабылдап, оларға үй салып, бизнесті дамыту үшін мемлекеттен бастапқы капитал беруге болатын еді. Өйткені, агротехникалық білімі мен тәжірибесі бар кез келген адам бұдан тек ұтады. Олар өз өнімдерін нарыққа шығарып, экономиканы көтеру арқылы үлкен пайда әкелуі мүмкін. Бірақ, өкінішке орай, бұл мәселе елде әлі пысықталған жоқ және олар да көпшілік сияқты өздерінің білімі мен қабілетін туған жерінде қолданбай, жақсы өмір іздеп қалаларға кетіп қалады. Жылдар өте келе мен бизнесімді сатуға немесе жылыжайларды жалға беруге мәжбүр боламын, өйткені менің бизнесімді беретін ешкім жоқ. Р.Занджани ауыл шаруашылығында жоспарлаудың жоқтығына да қынжылады. Өйткені, шаруалар әрбір ауылшаруашылық маусымында қандай дақылға басымдық беру керектігін алдын ала білсе, артық өнім артылмас еді. «Кейде сол дақылды егеміз, содан кейін оның нарықта көптігінен өнімімізді арзан бағаға сатуға тура келеді», — дейді Рүстем. – Сондықтан мұндай жоспарлауды, мәселен, ауыл әкімі қолға алса, жақсы болар еді. Ол таратуға көмектессе: қате есептемеу үшін кім және нені өсіру керек. Жалпы, бізде әлі де көп мәселелер бар… Олардың барлығы да біртіндеп өз шешімін табады деп сенгім келеді. Бірақ қандай қиындық шықса да кешендегі жұмыс тоқтамайды. Бүгінде «Занжани Нежад» шаруа қожалығының жабық алқабында қияр көшеттері көбейе түсуде. 20 күннен кейін егін жинау науқаны басталады, ол желтоқсанның соңына дейін созылады. Содан кейін олардың орнын сәуір айының басында дайын болатын қызанақ алады. Сонымен қатар, раушан гүлдері басқа жылыжайда өседі. Әсемдіктің символы аналар мейрамында сатуға дайын тұрады. Өтімділігі де жоғары. Осылайша шаруашылық басшысы барлық істі жүйелеп, табысты ұмыс атқаруда.
